Profesor dr hab. Bohdan Jałowiecki

I. STRATEGIA ROZWOJU GMINY - ZAŁOŻENIA OGÓLNE *

II. PODSTAWY ROZWOJU GMINY *

III. STRATEGIA ROZWOJU Gminy Zalewo *

Strategia rozwoju gminy ujmuje główne cele i uwarunkowania jej rozwoju w horyzoncie 10-15 lat, w zmieniających się uwarunkowaniach wewnętrznych i zewnętrznych, przy czynnym uczestnictwie aktorów publicznych i prywatnych, którzy pomagają w wyborze najlepszej strategii rozwoju oraz są istotnymi uczestnikami jej realizacji.

Celem opracowania strategii układu lokalnego jest przygotowanie takiego własnego dokumentu władzy lokalnej, dzięki któremu będzie ona mogła racjonalnie organizować swoje przyszłe działanie. Dlatego też w strategii dominujące miejsce powinny zająć te przedsięwzięcia, które władza lokalna może sama podjąć, i za które może odpowiadać. W szczególności, strategia nie powinna przeradzać się w “koncert życzeń” skierowanych pod adresem podmiotów mało zależnych lub całkowicie niezależnych od gminy (np. władz wyższego szczebla, sąsiednich gmin, przedsiębiorstw, inwestorów). Jedyny uprawniony sposób odwoływania się do działalności takich podmiotów polega na wariantowym ujęciu typu: “jeżeli coś się stanie (np. zostanie zbudowana autostrada...), to na rozwoju gminy odbije się o w następujący sposób...".

Strategia powinna stać się podstawą prowadzenia właściwej polityki przez poszczególne podmioty działających na scenie lokalnej, a w szczególności przez władze publiczne. Podstawą strategii rozwoju gminy powinno być założenie maksymalnego wykorzystania wewnętrznych zasobów oraz potencjału miejscowych podmiotów, jak również korzyści położenia. Strategia powinna zatem zostać oparta o dokładne rozpoznanie istniejących zasobów gminy i walorów jej lokalizacji.

Budowa strategii jest procesem iteracyjnym, tzn. występują w nim “powroty” do etapów wcześniejszych. Umożliwia to stałą weryfikację powziętych założeń, w szczególności zaś konkretyzację wstępnych celów rozwoju, “przykrojenie” ich do realnych możliwości, jak również wprowadzanie zmian na podstawie pogłębionych analiz.

W najogólniejszym ujęciu, wynikającym z generalnych prawidłowości rozwoju dokonującego się w nowych warunkach gospodarowania w układach terytorialnych, główne cele strategii gminy można sformułować następująco:

W ocenie potencjału rozwojowego gminy szczególną rolę odgrywa określenie tych elementów jej struktury społeczno-gospodarczej, które mogą stać się względnie konkurencyjne w szerszym układzie przestrzennym: regionalnym, krajowym, a nawet międzynarodowym. Tylko te układy terytorialne, które będą zdolne do uzyskania - i utrzymania - przewagi konkurencyjnej, zdołają zapewnić sobie możliwości niezakłóconego rozwoju.

Rolą władz publicznych jest dostrzeganie i wykorzystywanie szans, które pojawiają się w danym miejscu i czasie - i które, jeżeli nie zostaną podjęte - znikają. Dlatego też w strategii rozwoju układu lokalnego konieczne jest wskazanie zestawu szans, jakie mogą pojawić się przed gminą, jak również miejscowych warunków, które należy spełnić, by szanse te mogły zostać wykorzystane.

Wśród wstępnych hipotez odnośnie do celów rozwoju należy wskazać na rolę czynników endo- i egzogennych. Można postawić tezę, że znaczna większość układów lokalnych Polski będzie wykorzystywać głównie endogenne czynniki rozwoju. Wynika to z faktu, iż zakres bezpośredniej ingerencji państwa w sferę gospodarki będzie stopniowo malał, co będzie przejawiało się w ograniczaniu roli państwa jako właściciela majątku produkcyjnego, pracodawcy, inwestora. Również pośrednie oddziaływanie państwa na procesy rozwoju - w tym rozwoju lokalnego - będzie stopniowo przesuwać się ku pośredniemu tylko wpływaniu na decyzje autonomicznych podmiotów gospodarczych i samorządowych władz lokalnych, a w przyszłości także regionalnych.

Nie można więc uzależniać programów rozwoju gminy od dostępności środków, które “przypłyną” z zewnątrz (np. z kasy państwowej) jako “należne” danemu układowi lokalnemu. Programy te będą opierać się na identyfikacji czynników pobudzających wzrost gospodarczy i zmiany strukturalne oraz na pomysłach jak najbardziej efektywnego wykorzystania tych czynników.

Za szczególnie istotny element strategii rozwoju gminy należy uznać wspomaganie instytucjonalnego zaplecza gospodarki (w tym zaś korzystne oddziaływanie na kapitał ludzki, wspomaganie tworzenia instytucji obsługi biznesu, estetyzacja miasta i wsi, promocja i marketing, public-private partnerships; współpraca międzygminna itp). Wielokierunkowa, precyzyjnie adresowana i konstruowana promocja walorów gminy powinna stać się jednym z najbardziej efektywnych instrumentów jej rozwoju. Promocja ta powinna być skierowana zarówno na zewnątrz gminy - do potencjalnych inwestorów, turystów, nabywców produktów i usług wytwarzanych w gminie, jak i do wewnątrz - do lokalnych przedsiębiorców i do miejscowej społeczności, z którymi władze samorządowe powinny być w stałym, dwustronnym kontakcie.

Jednym z głównych aspektów proponowanej strategii powinny stać się sugestie dotyczące metod wspierania i promowania miejscowej przedsiębiorczości. Szczególnie skutecznym sposobem przełamywania barier rozwoju przedsiębiorczości jest poprawa stanu lokalnej infrastruktury technicznej (inwestycje w rozwój telekomunikacji, dróg, sieci elektrycznej, gazowej, wodociągowej, komunikacji masowej) oraz poprawa stanu środowiska naturalnego.

Budowa strategii rozwoju sprowadza się do odpowiedzi na trzy podstawowe pytania, występujące we wzajemnym powiązaniu sekwencyjnym (należy pamiętać jednak, że - jak wspomniano - nie jest to sekwencja “jednorazowa”, lecz proces iteracyjny):

Celem fazy diagnostycznej powinno być przedstawienie dynamicznego bilansu korzystnych i niekorzystnych cech gminy i na tym tle identyfikacja jej głównych “przewag konkurencyjnych” oraz barier przeszkadzających w ich pełnym rozwinięciu i wykorzystaniu.

Na podstawie tak zestawionych informacji powinna zostać sporządzona ogólna ocena gminy z punktu widzenia jej walorów jako środowiska dla nowej działalności gospodarczej i jako pożądanego miejsca zamieszkania. Służyć temu powinien bilans cech korzystnych i niekorzystnych układu lokalnego, ocenionych z punktu widzenia współczesnych światowych i krajowych tendencji rozwoju i relacji gminy z szeroko ujmowanym otoczeniem. Pomocna w tym względzie będzie próba spojrzenia na układ lokalny niejako “z zewnątrz”, oczami potencjalnego inwestora i mieszkańca, którzy analizują miejscowe warunki gospodarowania czy zamieszkania z punktu widzenia swoich preferencji. Z drugiej jednak strony, to spojrzenie zewnętrzne nie powinno przesłonić własnych preferencji władz samorządowych i społeczności lokalnych, które w wielu przypadkach mogą być sprzeczne z oczekiwaniami potencjalnych, zewnętrznych użytkowników walorów i zasobów danego układu lokalnego.

Program opracowywania strategii uwzględni sposób dochodzenia do stanu docelowego, a więc będzie zawierać sugestie nt. zakresu i sekwencji działań władz publicznych. W fazie tej zostanie określony zestaw przedsięwzięć kluczowych z punktu widzenia strategii. Będzie ona zawierać podział celów na takie, które dadzą się zrealizować dzięki bardziej racjonalnemu wykorzystaniu potencjału już istniejącego, oraz na takie, które wymagają podjęcia nowych inwestycji lub nowych działań o charakterze organizacyjnym.

“Produktem” końcowym strategii będzie opracowanie zestawu konkretnych programów, opisujących praktyczne działania, które powinny być podjęte przez właściwe instytucje czy organizacje. Np. wskazanie osoby bądź instytucji odpowiedzialnej, źródeł finansowania, dyskusja ewentualnych rozwiązań alternatywnych. Cześć zawierająca wytyczne dla gminy w zakresie realizacji jej zadań własnych będzie składała się z następujących części:

Nie jest możliwe opracowanie strategii bez ścisłej współpracy zespołu ekspertów zewnętrznych z władzami lokalnymi. W szczególności, udział władzy lokalnej jest niezbędny przy zbieraniu i porządkowaniu materiałów do opracowania diagnozy. Ponadto, jest oczywiste, że strategia przygotowana całkowicie poza środowiskiem lokalnym, w sposób niejako narzucony z zewnątrz, nie miałaby szans powodzenia. Dlatego też w każdej fazie budowy strategii rozwoju układu lokalnego przedstawiciele władz i elit lokalnych powinni brać czynny udział, konsultując ustalenia poszczególnych faz analiz. W etapie końcowym zaproponowana strategia powinna uzyskać - po fazie dyskusji - akceptację samorządu lokalnego.

<!--pagebreak-->

Chociaż gmina stanowi względnie domknięty układ gospodarczy i społeczny, jej otoczenie może ułatwiać bądź utrudniać procesy rozwojowe. Z tego też względu warto przytoczyć w największym skrócie ocenę szans rozwojowych województwa olsztyńskiego.

Województwo olsztyńskie położone jest w północno-wschodniej części Polski obejmuje część dawnych Prus Wschodnich. Po reformie z 1975 r. jest w znacznym stopniu zdezintegrowanym i sztucznym tworem administracyjnym, ponieważ nowe granice przerwały powiązania funkcjonalne mające długie tradycje historyczne oraz silne uwarunkowania przyrodnicze. Reforma organizacji terytorialnej kraju, która ma zostać w najbliższym czasie przeprowadzona, przywróci tradycyjne związki regionalne, stworzy również większe szanse dla wpierania procesów rozwoju regionu przez samorządowe władze województwa.

Województwo olsztyńskie jest jednym z województw słabiej rozwiniętych gospodarczo. W 1986 r. Produkt Krajowy Brutto na mieszkańca stanowił ok. 80% średniej krajowej, w 1992 ok. 90%, natomiast w 1995 z powrotem relacja ta spadła do ok. 80%. Podobnie kształtowały się relacje poziomu dochodów osobistych na jednego mieszkańca do średnich krajowych - nie jest to więc województw zamożne. Województwo olsztyńskie było jednym z tych polskich regionów, w którym procesy restrukturyzacji po 1990 r. spowodowały znaczne nasilenie problemów społecznych, co było wynikiem nieuniknionego upadku PGR-ów i znikomych możliwości zatrudnienia dotychczasowych ich pracowników.

Wśród mocnych stron województwa olsztyńskiego można wymienić przede wszystkim.

• Stosunkowo czyste środowisko, ponieważ zanieczyszczenie powietrza w gminnych powyżej 20 tys. mieszkańców jest w granicach normy.
• Obfitość lasów i wód. W przeciwieństwie do innych obszarów Polski zagrożonych suszą, zasoby wód gruntowych są pięciokrotnie wyższe niż aktualne zapotrzebowanie.
• Dostępność gruntów znajdujących się w dyspozycji Agencji Własności Rolnej Skarbu Państwa.
• Niezłe położenie względem szlaków komunikacyjnych, a przede wszystkim drogi [7] Warszawa - Gdańsk z odgałęzieniem [51] w Olsztynku przez Olsztyn do Kaliningradu.
• Lotnisko międzynarodowe w Szymanach koło Szczytna.
• Zasoby turystyczne, niska gęstość zaludnienia (63 osoby km², połowa średniej krajowej), unikatowy krajobraz jeziorny oraz wysokiej klasy zabytki - zamki gotyckie.
• Ponadregionalne znaczenie Olsztyna jako ośrodka naukowego, kulturalnego oraz gospodarczego.
• Historyczne związki z Niemcami, ułatwiające napływ turystów oraz kapitału inwestycyjnego.

Do słabych stron województwa zaliczyć należy:

• Peryferyjne położenie w strukturze przestrzennej kraju.
• Znaczny stopień zanieczyszczenia wód powierzchniowych wskutek nasilającej się presji antropogenicznej (rolnictwo i przemysł oraz ścieki komunalne, szczególnie na obszarach wiejskich).
• Archaiczny system dróg o bardzo niskich parametrach technicznych - nawet droga [7] nie spełnia wymogów drogi szybkiego ruchu, a można ją zaliczyć tylko do klasy III, pozostałe drogi krajowe znajdują się w klasie V. Stan utrzymania większości dróg jest zły.
• Niedorozwój bazy turystycznej o międzynarodowym standardzie.
• Mało wydajne, tradycyjne rolnictwo, osiągające szczególnie w hodowli - która powinna być specjalizacją województwa - wyniki poniżej średniej krajowej.
• Stosunkowo niskie kwalifikacje siły roboczej oraz nieadekwatny system kształcenia na wszystkich poziomach.
• Brak podmiotowości regionu (władze województwa nie są wybierane w powszechnym głosowaniu) co uniemożliwia realizację strategii rozwoju. Brak jest koncepcji organizacji szkolnictwa, turystyki i rolnictwa. Reforma terytorialna powinna niedogodność tę usunąć.

Obok turystyki ważnym elementem rozwoju województwa jest zaangażowanie kapitału zagranicznego w przemyśle. Do “flagowych” przedsiębiorstw należy fabryka opon “Stomil” zakupiona przez firmę Michelin, która zajmuje 29 miejsce w branży oponiarskiej na świecie. Kolejne inwestycje to branża paszowa (Central Soya, Holandia), drób (Jerome Food, USA) i meble (MMI, Niemcy).

Poważnej restrukturyzacji wymaga rolnictwo. Głównym kierunkiem produkcji rolnej powinna być hodowla bydła oraz drobiu.

Tradycyjnym poglądem jest teza, iż w regionie - podobnie jak w całej Polsce Północnej - występują znaczne nadwyżki pracy. Praktyka nie potwierdza tej tezy. Miejscowi przedsiębiorcy mają trudności ze znalezieniem wystarczająco zdyscyplinowanych i chętnych do pracy pracowników o choćby podstawowych kwalifikacjach. Na szkolenia dla bezrobotnych zgłaszają się nieliczni. Realna liczba bezrobotnych naprawdę poszukujących pracy jest wielokroć mniejsza od bezrobocia formalnego. Tradycyjne formy walki z bezrobociem post-pegeerowskim okazały się nieskuteczne i należy poszukiwać nowych form zmniejszania jego negatywnych skutków.

Województwo olsztyńskie w ostatnich latach korzystało z pomocy Programu PHARE (“STRUDER”, “Rapid”). W rolnictwie i rybołówstwie zaangażowana jest instytucja pod nazwą FAPA. Działa tu także Polsko-Szwajcarski Program Regionalny. Gminy mogą korzystać ze środków pomocowych dla wspierania swojego rozwoju.

Niemal wszystkie wymienione wyżej pozytywne i negatywne cechy dotykają, choć z różnym nasileniem, miasto-gminę Zalewo. Chociaż gmina musi rozwijać się samodzielnie, to jednak związane jest silnie z losem województwa (i oczywiście kraju), toteż rozwój regionu olsztyńskiego mogą zwrotnie wpływać na sytuację w gminie.

<!--pagebreak-->

Gmina Zalewo, zajmująca powierzchnię 254 km², jest położona w zachodniej części województwa olsztyńskiego. Siedziba gminy leży 75 km od Olsztyna i 65 km od Elbląga. Gmina Zalewo graniczy z następującymi gminami: od północy i północnego wschodu z gminą Małdyty, od południa z gminą wiejską Iława, od zachodu z gminą Dzierzgoń (województwo elbląskie) i od wschodu z gminą Miłomłyn. W gminie znajduje się 45 miejscowości i 22 sołectwa. Większe wsie to - poza siedzibą gminy - Dobrzyki, Jerzwałd, Wielowieś, Urowo, Boreczno, Bajdy. Wsie te są połączone drogami asfaltowymi.

Gminę przecina drugorzędna droga krajowa [519] łącząca siedzibę gminy z drogą [7] Warszawa-Gdańsk (w Małdytach). Przez teren gminy nie przechodzi żadna linia kolejowa.

Gmina jest położona w strefie ścierania się klimatu morskiego i kontynentalnego, który charakteryzuje się niskimi rocznymi temperaturami (średnia temperatura lata ok. +15⁰, średnia temperatura w zimie ok -7⁰), znaczną wilgotnością powietrza i wysokim poziomem opadów.

Gmina Zalewo, miasto Iława oraz gmina Iława tworzą Związek Gmin “Jeziorak” którego celem jest poprawa jakości wód jeziora Jeziorak oraz jego zlewiska.

Miejscowość Zalewo otrzymała niepełne prawa miejskie w 1305 r., a pełne - na prawie chełmińskim - w 1334 r. Zalewo było warownym miastem krzyżackim. Od 1525 Zalewo znalazło się w obrębie Prus Książęcych, które później dały początek państwu pruskiemu. W wiekach XVII-XVIII w Zalewie osiedlała się także ludność polska. Przed II wojną światową Zalewo było miasteczkiem dość dobrze wyposażonym w usługi i handel, istniała nawet szkoła średnia, przez miasto przechodziła linia kolejowa Ostróda-Elbląg. Pod koniec wojny miasto zostało zburzone, spośród gotyckiej zabudowy ocalał jedynie kościół.

Z uwagi na wysokie walory środowiska naturalnego na obszarze gminy obowiązują na jej terenie pewne ograniczenia dla działalności gospodarczej, np. zakaz lokowania ferm zwierzęcych w technologii gnojowicowej i ograniczenia w lokalizacji zakładów produkcyjnych ze ściekami technologicznymi. Na terenie chronionego krajobrazu obowiązują również zaostrzone normy dopuszczalnego hałasu, wielkości ferm zwierzęcych itp. Istotnym ograniczeniem jest konieczność chronienia stoków przyjeziornych, na których nie wolno stawiać jakichkolwiek obiektów budowlanych z wyłączeniem obiektów związanych utrzymaniem zasobów wodnych, przystani wodnych i kąpielisk. ten ostatni wymów ogranicza rekreacyjne budownictwo wokół jeziora Jeziorak.

Miasto-gmina Zalewo jest typową gminą rolniczą z pewnymi funkcjami przemysłowymi i turystycznymi. Potencjał rolniczy nie jest w pełni wykorzystany, podobnie zresztą jak i walory turystyczne gminy.

Gminę Zalewo zamieszkuje prawie 7.700 osób, co daje przeciętną gęstość zaludnienia nieco ponad 33 osób/km² - jest to wskaźnik ponad czterokrotnie niższy, niż średnio w kraju. Nieco ponad 2.400 osób mieszka w mieście Zalewo, co stanowi ok. jedną trzecią mieszkańców miasto-gminy. Liczba ludności dość wolno, lecz stale maleje - w ciągu sześciu lat ubyło z gminy Zalewo ok. 80 mieszkańców, w tym z samego Zalewa 5 osób. W gminie mieszka o 80 kobiet więcej, niż mężczyzn.

Mieszkańcy gminy Zalewo to ludność bardzo młoda - aż co trzeci mieszkaniec nie osiągnął wieku produkcyjnego (średnia w Polsce - 27,6%), a jedynie 11% to osoby w wieku poprodukcyjnym (udział ten dla Polski wynosi 13,8%).

Podstawowe wskaźniki demograficzne przedstawiają się następująco:

Tabela 1. Podstawowe wskaźniki demograficzne w gminie Zalewo

Poziom wykształcenia ludności jest stosunkowo niski. W gminie tylko 107 osób legitymuje się wyższym wykształceniem, co stanowi 2% ogółu liczby ludności powyżej 15 lat. Analogiczny wskaźnik dla osób z wykształceniem średnim wynosi 20%, z zasadniczym zawodowym 28%, a z podstawowym 50%.

Tabela 2. Aktywność zawodowa ludności gminy Zalewo, 1995

Bezrobocie w gminie Zalewo jest zacznie wyższe, niż w kraju. W 1996 r. 1.100 osób pozostawało bez pracy, z czego ponad 500 osób nie miało prawa do zasiłku. W porównaniu do 1990 r., kiedy zatrudnienie było największe, liczba pracujących spadła o ok. 1000 osób. Stopa bezrobocia wynosiła w 1996 r. ok. 30% zawodowo czynnych. Od 1993 r. bezrobocie w gminie Zalewo nie maleje, co świadczy o małej dynamice gospodarki lokalnej - jest to zresztą cecha całego obszaru obsługiwanego przez Rejonowy Urząd Pracy w Morągu.

Bezrobocie w Zalewie spowodowane zostało głównie znacznym spadkiem zatrudnienia w PGR-ach, jak również w największych zakładach produkcyjnych, takich jak spółdzielnia garbarska “Ekotan”, Spółdzielnia Samopomocy Chłopskiej. W zawodach, które często występowały w byłych PGR-ach (np. kierowca, traktorzysta) notuje się znaczne nadwyżki na rynku pracy. Z drugiej strony, poszukiwani są pracownicy mający uprawnienia budowlane oraz mający kwalifikacje związane z budownictwem.

Bezrobocie amortyzowane jest częściowo przez zatrudnienie w “szarej strefie”, które władze gminy szacują na ok. 5% zawodowo czynnych poza rolnictwem (a więc znacznie niżej, niż w sąsiednich gminach).

Ponad 700 osób - a więc prawie co dziesiąty mieszkaniec gminy - korzysta z pomocy socjalnej, na którą przeznacza się prawie 900 tys. zł.

W horyzoncie kilku następnych lat należy uznać, że bezrobocie jest jednym z podstawowych problemów dla gminy Zalewo, co więcej - nie widać tendencji do poprawy sytuacji na lokalnym rynku pracy.

 <!--pagebreak-->

Lasy stanowią tylko 20% powierzchni gminy (przy średniej krajowej ok. 30%), a jeziora 14%. Na terenie gminy jest położonych 15 jezior, w tym Jeziorak. Jezioro to, z uwagi na swój podłużny kształt (27 km długości - najdłuższe jezioro w Polsce) i wiele odnóg oraz wysp (w tym największą wyspę śródlądową Europy - Wielką Żuławę o powierzchni 86,4 ha), jest uwaóane za jedno z najładniejszych jezior w Polsce i jest niewątpliwym zasobem turystycznym gminy. W II połowie 19 w. połączono Jeziorak Kanałem Iławskim z Kanałem Elbląskim, co zwiększa jego turystyczną atrakcyjność. Wody jezior i rzek znajdują się w I i II klasie czystości. Jezioro Ewingi - jeszcze niedawno bardzo zanieczyszczone - obecnie jest zaliczane do II klasy czystości wód.

Ok. 55% powierzchni gminy jest użytkowana rolniczo. Miasto Zalewo oraz część gminy są położone w parku Krajobrazowym Pojezierza Iławskiego, z czego w samym parku 6.865 ha, a w jego otulinie 6.100 ha.

W Zalewie znajduje się kościół z połowy XIV w., zbudowany na planie prostokąta, z korpusem z cegły ułożonej wiązaniem gotyckim i wendyjskim. Po odbudowie po pożarze w 1720 wieża kościoła została obniżona w stosunku do postaci pierwotnej.

W Jaśkowie znajduje się XV-wieczny kościół z dwiema wieżami.

Długość dróg utwardzonych na terenie gminy wynosi 95 km. Droga [519] przebiega na północ od Zalewa. Drogi lokalne są w złym stanie, także te, które mają istotne znaczenie dla turystyki w gminie. W Zalewie znajduje się parking.

W gminie Zalewo jest 14 ujęć wody głębinowej, dostarczających wodę dobrej jakości. Długość magistralnej sieci wodociągowej wynosi ok. 60 km, jest ona w dobrym stanie technicznym. Ok. 600 gospodarstw domowych (dwie trzecie ogólnej liczby) korzysta z sieci wodociągowej. Istniejące urządzenia, dostarczające 740 m³ wody na dobę, są wykorzystywane w ok. 70 procentach. Poza siecią wodociągową, w gminie funkcjonują także dawne popegeerowskie lokalne sieci hydroforowe, które są w gorszym stanie technicznym i wymagają modernizacji.

Odpady stałe gromadzone są przez mieszkańców w pojemnikach i są wywożone przez Zakład Gospodarki Komunalnej i Mieszkaniowej w Zalewie na tymczasowe wysypisko. Gmina nie ma legalnego wysypiska śmieci. W celu zbudowania nowego wysypiska, które umożliwi sortowanie i utylizację odpadów, powołano związek międzygminny “Czyste Środowisko”, w skład którego wchodzą gminy: miasto Iława, gmina Iława, miasto Ostróda, gmina Ostróda, miasto Lubawa, Olsztynek, Zalewo, Grunwald, Łukta, Dąbrówno, Miłomłyn. Wysypisko to zostanie zbudowane w 1999 r. w miejscowości Rudnik k. Ostródy. Obecnie prowadzone są prace projektowe. Budowa wysypiska powinna zostać przyspieszona.

W gminie działają dwie oczyszczalnie ścieków: mechniczno-chemiczno-biologiczna oczyszczalnia w Garbarskiej Spółdzielni Pracy, wybudowana w 1989 r., oraz komunalna oczyszczalnia mechaniczno-biologiczna, wybudowana w 1992 r. Wydajność oczyszczalni komunalnej wynosi 600 m³ na dobę, a obecnie oczyszczanych jest 300 m³ - pozostaje więc rezerwa 300 m³. Długość kolektorów wynosi 21 km. Na terenie gminy funkcjonują trzy przepompownie. Wody opadowe nie są oczyszczane. 10 spośród istniejących zakładów przemysłowych odprowadzają ścieki do oczyszczalni komunalnej, natomiast reszta stosuje indywidualne szamba.

Jedynie 232 gospodarstwa domowe z Zalewa korzystają z kanalizacji. Żadna wieś gminy nie jest skanalizowana, a jedynie nieco ponad 200 gospodarstw ma szamba spełniające wszelkie wymogi jakościowe. W obliczu znacznego stopnia zwodociągowania gminy stanowi to istotne zagrożenie dla stanu wód powierzchniowych i gruntowych, co jest szczególnie istotne w gminie, która może rozwijać się w oparciu o turystykę.

W gminie Zalewo nie ma sieci cieplnej. Istnieją tylko ciepłownie lokalne, opalane węglem. Domy są opalane drewnem i węglem, co jest uciążliwe dla lokalnego środowiska. Niektóre zakłady pracy oraz gospodarstwa domowe modernizują swoje ciepłownie, przechodząc na olej opałowy.

W Zalewie zainstalowana jest automatyczna centrala telefoniczna SDE 640NN o pojemności 640 numerów, z możliwością rozbudowy do 1800 numerów. Liczba gospodarstw domowych posiadających telefony wynosi 580, na telefon oczekuje 200 gospodarstw, a na 1000 mieszkańców istnieje 84 numerów sieci przewodowej. Rezerwa 10 numerów jest przeznaczona dla wsi Urowo, Duba, Mozgowo i Murawki, które zostaną przyłączone po zakończeniu budowy podziemnej sieci kablowej. Liczba numerów może zostać zwiększona dzięki zastosowaniu przystawek, pracujących na falach radiowych. Po rozbudowie centrali i sieci potrzeby gminy będą w pełni zaspokojone.

Gmina jest całkowicie zelektryfikowana. Z energii elektrycznej korzystają wszystkie gospodarstwa domowe. Na ewentualne cele przemysłowe rezerwa mocy jest wystarczająca.

Gmina nie jest zgazyfikowana i nie przewiduje się podjęcia gazyfikacji w najbliższych latach z uwagi na zbyt duże koszty z tym związane. Najbliższa sieć główna, znajdująca się w Morągu, jest oddalona o 25 km. Mieszkańcy, korzystający obecnie z gazu w butlach, nie wykazują zainteresowania w partycypacji w kosztach budowy sieci gazowej w gminie.

W gminie znajdują się dwa ośrodki zdrowia w Zalewie i Borecznie, zatrudniające łącznie 4 lekarzy i 6 pielęgniarek. Ośrodek w Zalewie jest wyposażony w gabinety: zabiegowy, ogólny, pediatryczny, poradnię K, gabinet stomatologiczny, a ośrodek w Borecznie w gabinet zabiegowy oraz stomatologiczny (brak jest jednak lekarza stomatologa).

W gminie znajdują się jedno przedszkole w Zalewie, do którego uczęszcza 32 dzieci, a do 10 oddziałów “zerówki” ponad 150 dzieci. Potrzeby mieszkańców gminy są w pełni zaspokojone. Przedszkole może przyjąć więcej dzieci, jednak bezrobotni rodzice nie są skłonni z tego korzystać.

W gminie znajdują się 6 szkół podstawowych. Szkoła w Urowie nie jest szkołą pełną - jest to szkoła 2-klasowa, będąca filią przeciążonej szkoły w Borecznie, z którego dowożone są dzieci do Urowa. W 8-klasowej szkole w Janikach Wielkich jest tylko 5 klas - są to więc klasy łączone. Przewiduje się racjonalizację sieci szkół w gminie, co nastąpi po rozbudowie szkoły w Borecznie, w wyniku czego będzie można zamknąć obie wymienione niepełne szkoły w Urowie i Janikach Wielkich oraz zorganizować dowożenia dzieci do szkoły w Borecznie (gmina ma trzy autobusy szkolne). Planuje się również zamknięcie szkół filialnych w miejscowościach Wieprz i Jerzwałd. Szkoła w Zalewie wymaga remontu i modernizacji, wszystkie szkoły wymagają poprawy wyposażenia w sprzęt dydaktyczny.

Tabela 3. Szkolnictwo w gminie Zalewo

Część młodzieży z gminy dojeżdża do szkół ponadpodstawowych w Morągu, Dobrocinie, Iławie i Ostródzie. Młodzież dojeódóa głownie do szkół o profilu ogólnokształcącym, rolnym, ekonomicznym oraz do zasadniczych szkół zawodowych. Część młodzieży uczy się w Olsztynie, Prabutach, Dzierzgoniu, korzystając z internatów.

W gminie funkcjonuje Miejsko-Gminny Ośrodek Kultury w Zalewie, zatrudniający dyrektora oraz trzech instruktorów prowadzących dla dzieci i młodzieży zajęcia plastyczne, muzyczne, teatralne itp.

Sieć bibliotek obejmuje bibliotekę w Zalewie, Borecznie i Jerzwaldzie. W szkołach działają biblioteki szkolne.

W trakcie budowy jest miejski stadion sportowy w Zalewie (częściowo oddany do użytku). W szkołach w Zalewie i Dobrzykach są sale gimnastyczne.

Planuje się zbudowanie sali gimnastycznej z częścią widowiskową, w ramach rozbudowy szkoły w Borecznie.

<!--pagebreak-->

W gminie jest ogółem 1971 mieszkań, mających ponad 6800 izb (w mieście Zalewo: 607 mieszkań i 2133 izb). Ogólna powierzchnia użytkowa mieszkań wynosi ok. 118 tys. m². Przeciętnie na jedno mieszkanie przypada 3,9 osoby, na jedną izbę 1,1 osoby.

W gminie występuje brak mieszkań dla rodzin najuboższych - na mieszkanie komunalne oczekuje ok. 50 rodzin, jednak gmina nie jest w stanie zaspokoić ich potrzeb.

Gmina jest atrakcyjnym miejscem dla osadnictwa letniskowego. Największe jego skupienie występuje w miejscowościach Wieprz na wyspie Bukowiec na jeziorze Jeziorak oraz w miejscowości Urowo-Murawki na jeziorem Gil Wielki.

Na terenie gminy 16.941 ha, czyli ok. 67% powierzchni gminy, jest własnością Skarbu Państwa i jednostek Skarbu Państwa. 7.988 ha (ok 31% terenów) jest własnością prywatną. Własność komunalną stanowią 505 ha (2% powierzchni gminy), są to zabudowania administracyjne, drogi gminne, ulice, place, skwery.

W projekcie planu przestrzennego zagospodarowania gminy Zalewo proponuje się kontynuować budownictwo letniskowe w miejscowościach Wieprz i Urowo-Murawki. Przeznaczono w nich 200 ha pod taką zabudowę. W Wieprzu są to tereny AWRSP, w Urowie-Murawkach są to tereny prywatne. Władze gminy starają się przejąć część gruntów AWRSP w celu urządzenia kąpieliska w Zalewie, a także umożliwienia rozwoju budownictwa letniskowego w Wieprzu.

Po zmianie planu przestrzennego zagospodarowania władze gminy przystąpią do opracowywania programu rozwoju infrastruktury.

W gminie działa Bank Spółdzielczy w Zalewie.

Urząd Gminy prowadzi promocję gminy, wydając foldery, reklamując gminę w środkach masowego przekazu.

W gminie działają dwie partie polityczne: SdRP i PSL. Działają także ochotnicze straże pożarne i klub sportowy.

W Zalewie nie ukazuje się gazeta lokalna. Urząd Gminy informuje mieszkańców o swojej działalności za pomocą obwieszczeń oraz informacji zamieszczanych w prasie lokalnej wydawanej w pobliskich miejscowościach.

Gmina nawiązała kontakty z miastem Zalvolt, położonym w Turyngii. Przewiduje się podpisanie umowy o partnerstwie. Miała miejsce wizyta burmistrza Zalewa w tym mieście, na wycieczkę pojechały dzieci z jednej ze szkół gminy.

<!--pagebreak-->

Zalewo - jak na położoną peryferyjnie, niewielką gminę wiejsko-miejską - jest stosunkowo silnym ośrodkiem gospodarczym, o dość dobrze rozwiniętym przemyśle i rolnictwie. Strukturę gospodarki gminy obrazuje działowa struktura zatrudnienia.

Tabela 4. Struktura pozarolniczego zatrudnienia w Zalewie

Usługi: handel, gastronomia, hotele itp., administracja, oświata, służba zdrowia.

W gminie Zalewo znajduje się kilkanaście przedsiębiorstw przemysłowych. Do najważniejszych zakładów należą:

Ogółem w przemyśle zatrudnionych jest ponad 730 osób, tj. ok. 30% ogółu czynnych zawodowo poza rolnictwem. Poza opisanymi wyżej przedsiębiorstwami przemysłowymi w Zalewie funkcjonuje ok. 80 zakładów produkcyjnych i usługowych, zatrudniających ok. 250 pracowników.

Zwraca uwagę szybki rozwój działalności produkcyjnej w sektorze prywatnym. Większość zakładów modernizuje się i rozbudowuje, planuje również dalsze zwiększanie zatrudnienia. Znaczna część zakładów zlokalizowanych w Zalewie produkuje na rynek ogólnokrajowy i na eksport, istnieją również zakłady związane z lokalnymi dostawcami i odbiorcami (głównie w przemyśle związanym z rolnictwem - spożywczym i paszowym). Ta znaczna dynamika rozwoju przemysłu dobrze rokuje dla przyszłości gospodarki gminy.

Właściciele zakładów przemysłowych współpracują z władzami gminy, głównie poprzez kontrybuowanie na rzecz wspólnych potrzeb gminy.

<!--pagebreak-->

Powierzchnia użytków rolnych wynosi 14 tys. ha (55% powierzchni gminy), z czego: gruntów ornych 10 tys. ha (71%), zaś łąk i pastwisk (użytków zielonych) 4 tys. ha (28%). sady i plantacje zajmują 1% użytków rolnych. Większość gleb to gleby dobre - ponad jedną trzecią zaliczono do klasy III, połowę do klasy IV, a jedynie 15% to gleby słabe (V i VI klasa).

Struktura agrarna jest ciągle rozdrobniona, choć w ostatnich latach uległa ona pewnej poprawie. W ciągu ostatnich 5 lat zmniejszyła się liczba najmniejszych gospodarstw, jednocześnie potroiła się liczba gospodarstw dużych, w przedziale 15-30 ha i pojawiła się nowa kategoria gospodarstw - o powierzchni powyżej 30 ha. Powstały 22 gospodarstwa o powierzchni ponad 50 ha, w tym 10 gospodarstw powyżej 100 ha. Gospodarstwa duże (ponad 50 ha) zajmują łącznie 5 tys. ha. W ostatnim czasie trzech dotychczasowych dzierżawców wykupiło od AWRSP prawie 1.200 ha.

Tabela 6. Struktura wielkości gospodarstw rolnych w gminie Zalewo