SPIS TREŚCI

I. INFORMACJE WSTĘPNE 5

1.1. Przedmiot, cel i zakres opracowania 5-6

1.2. Podstawa opracowania i materiały wyjściowe 6

1.3. Ogólna charakterystyka gminy 6-8

1.4. Charakterystyka fizjograficzna gminy 8

1.5. Uwarunkowanie zewnętrzne 9-10

II. Zasoby i stan środowiska przyrodniczego gminy 10

1. Krajobraz i przyroda 10

1.1. Uwarunkowania nadrzędne 11

1.2. Istniejące formy ochronne 11

1.3. Ocena stanu walorów przyrodniczych i krajobrazowych 11-12

1.4. Podsumowanie 12

2. Szata roślinna 12

2.1. Zieleń urządzona 12

2.2. Zagrożenia szaty roślinnej 12

2.3. Podsumowanie 13

3. Świat zwierząt 13

3.1. Ocena stanu walorów świata zwierząt na terenie gminy 13

3.2. Podsumowanie 13

4. Lasy 13

4.1. Zagrożenia lasów gminy 14

4.2. Podsumowanie 14

5. Powietrze atmosferyczne 14-15

5.1. Zagrożenia 15-16

5.2. Podsumowanie 16

6. Gleby 16

6.1. Monitoring gleb 16-17

6.2. Zagrożenia gleb 17

6.3. Podsumowanie 17

7. Kopaliny 18

7.1. Zasoby 18

7.2. Zagrożenia 18

7.3. Podsumowanie 18

8. Wody powierzchniowe 18

8.1. Sieć hydrograficzna 18-19

8.2. Zagrożenia wód powierzchniowych 19

8.3. Podsumowanie 20

9. Wody podziemne 20

9.1. Zasoby 20

9.2. Jakość wód 20-21

9.3. Zagrożenia 21

9.4. Podsumowanie 21

10. Odnawialne źródła energii (OZE) 21

10.1. Uwarunkowania wpływające na rozwój energii z OZE 21

10.2. Energetyka odnawialna 21-22

10.3. Podsumowanie 22

11. Inne aspekty 22

11.1. Podsumowanie 22

12. Racjonalizacja zużycia wody , materiałów i energii 23-24

III. Działalność człowieka i jej wpływ na jakość środowiska 24

1. Wpływ na powietrze atmosferyczne 24

1.1. Uwarunkowania nadrzędne 24

1.2. Źródła zanieczyszczeń powietrza 24-25

1.3. Podsumowanie 25

2. Hałas 25

2.1. Podsumowanie 26

3. Promieniowanie jonizujące i niejonizujące 26

3.1. Promieniowanie jonizujące i niejonizujące 26-27

3.2. Podsumowanie 27

4. Gospodarka odpadami 27

4.1. Odpady komunalne 27

4.2. Odpady niebezpieczne 27

4.3. Odpady przemysłowe 28

4.4. Podsumowanie 28

5.Gospodarka wodna i ściekowa 28

5.1. Gospodarka wodna 28-29

5.2. Gospodarka ściekowa 29-30

5.3. Podsumowanie 30-31

6. Poważne awarie 31

7. Inne aspekty środowiska 31

8. Współpraca w celowych związkach gmin 32

IV. Edukacja ekologiczna społeczeństwa 32

V. Synteza – zasoby i stan środowiska przyrodniczego, problemy oraz cele

do realizacji 32-35

VI. Harmonogram realizacji zadań 36

1.1. Cele i zadania własne gminy 36-43

VII. Ogólne ujęcie perspektywiczne działań na lata 2008-2011 44

VIII. Narzędzia i instrumenty realizacji oraz kontrola realizacji programu 44

1. Zagadnienia instytucjonalne 44

2. Struktura organizacyjna realizacji programu 44-45

3. Ramy prawne 45

4. Dostęp do informacji i udział społeczeństwa 45

5. Kontrola realizacji programu 46

6. Wskaźniki realizacji programu 46

7. Prezentacja zagadnień na mapie 46

Dla osiągnięcia celów założonych w polityce ekologicznej państwa oraz realizacji zasad zgodnego z wymogami ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (Dz. U. Nr 62, poz. 627 ze zmianami) gospodarowania zasobami środowiskowymi opracowywane są programy ochrony środowiska. Najniższym szczeblem podziału terytorialnego, na którym takie programy są opracowywane jest gmina. Niniejsze opracowania stanowi właśnie gminny program ochrony środowiska.

Program ma określić zadania i planowane działania w zakresie ochrony środowiska, które powinny być realizowane przez gminę. Realizacja ustalonych celów ma za zadanie doprowadzenie do osiągania celów zawartych w programach wyższych rzędów ( m. in. powiatowego i wojewódzkiego).

Obowiązek opracowania gminnego programu ochrony środowiska wynika z art. 17 i 18 ww. ustawy Prawo Ochrony Środowiska. Program gminny ochrony środowiska jest przyjmowany do realizacji poprzez przyjęcie stosownej uchwały przez radę gminy. Projekt gminnego programu ochrony środowiska podlega zaopiniowaniu przez zarząd powiatu. Realizacja programu powinna być monitorowana (kontrolowana), burmistrz ( wójt) co 2 lata przedstawia radzie gminy raporty z jego realizacji.

Opracowanie gminnego programu ochrony środowiska ma na celu doprowadzenie do realizacji założeń polityki państwa i regionu na szczeblu gminnym. Ujęcie problematyki środowiska gminy powinno umożliwić wykorzystanie programu do następujących celów:

- zgłaszanie potrzeby przeprowadzenia ewentualnych przedsięwzięć ponad gminnych do rozwiązywania ważnych problemów i eliminowania zagrożeń środowiska w gminie,

- podejmowania decyzji w zakresie przedsięwzięć w dziedzinie ochrony środowiska i finansowania inwestycji ekologicznych,

- kreowania lokalnej polityki ochrony i racjonalnego wykorzystania walorów przyrodniczo-krajobrazowych,

- koordynowania i intensyfikowania działań na rzecz ochrony środowiska, realizowanych przez administrację gminną, jak i jednostki gospodarcze, instytucje oraz organizacje społeczne.

Program gminny obejmuje takie główne elementy jak:

- ogólną charakterystykę i ocenę zasobów i walorów środowiska przyrodniczego gminy,

- charakterystykę przeobrażeń środowiska przyrodniczego gminy, wpływ człowieka na środowisko,

- wskazanie głównych problemów w rozwoju gminy wynikających ze stanu i przeobrażeń środowiska,

- określenie priorytetów i listy zadań gminy w zakresie ochrony środowiska i zrównoważonego rozwoju koniecznych do realizacji w przyszłości ( w ciągu 4 i 8 lat),

- prezentację wybranych problemów na mapie.

Niniejszy program ochrony środowiska obejmuje teren Miasta i Gminy Zalewo.

Program był opracowywany dwuetapowo:

1. W pierwszym etapie zebrano i przeanalizowano informacje dotyczące aktualnego stanu środowiska w gminie Zalewo, w tym aktualny wpływ czynników zewnętrznych na środowisko oraz identyfikację problemów.

2. W drugim etapie wyznaczono cele i zadania do realizacji, które powinny doprowadzić do osiągnięcia celów określonych w dokumentach wyższych szczebli a także założonych do realizacji w niniejszym opracowaniu.

Materiały wyjściowe do niniejszego opracowania stanowiły w szczególności:

- Program ochrony środowiska województwa warmińsko-mazurskiego na lata 2003-2006 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2007-2010,

- Program ochrony środowiska powiatu iławskiego na lata 2004-2011,

- Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta Zalewo opracowane w 1999 r.,

- Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Zalewo opracowane w 1999 r.,

- Raporty o stanie środowiska województwa warmińsko-mazurskiego opracowywane przez WIOŚ w Olsztynie,

- Informacje uzyskane z Urzędu Miejskiego w Zalewie,

- Informacje uzyskane z innych źródeł,

- Literatura fachowa oraz oględziny i wizje w terenie.

Niniejszy program ochrony środowiska został sporządzony z wykorzystaniem “Wytycznych sporządzania programów ochrony środowiska na szczeblu regionalnym i lokalnym” opracowanych przez Ministerstwo Środowiska w grudniu 2002 r.

Gmina Zalewo położona jest w zachodniej części województwa warmińsko-mazurskiego, w północnej części powiatu iławskiego. Gmina graniczy z gminami Iława i Susz z powiatu iławskiego, a ponadto z gminami Małdyty i Miłomłyn (powiat ostródzki) oraz gminą Stary Dzierzgoń (województwo pomorskie). Powierzchnia gminy liczy – 254,0 km² i obszar ten zamieszkuje 7569 mieszkańców (31.12.2003 r.), z tego ludność miejska liczy 2403 mieszkańców, zaś wiejska 5166 mieszkańców, liczba gospodarstw domowych – 2196, liczba mieszkań zamieszkałych na stałe - 1868 (dane z Urzędu Miejskiego w Zalewie).

Ośrodkiem gminnym jest miasto Zalewo – ośrodek obsługi regionalnej. W granicach gminy poza miastem znajduje się 29 miejscowości. Największymi z tych miejscowości są Półwieś – 392, Dobrzyki 376 i Jerzwałd - 361 mieszkańców.

Zewnętrzne drogowe powiązania komunikacyjne miasta i gminy zapewniają przebiegające przez teren gminy i krzyżujące się na terenie miasta drogi: wojewódzka nr 519 Morąg-Zalewo-Stary Dzierzgoń oraz sieć dróg powiatowych (m. in. Zalewo-Iława). Odległość miasta Zalewo od drogi krajowej nr 7 wynosi ok. 11 km. Do Iławy (siedziby władz powiatowych) z Zalewa jest ok. 35 km, zaś do Olsztyna jest ok. 75 km. Przez północny skrawek gminy przebiega linia kolejowa Dzierzgoń-Połowite-Małdyty (aktualnie nie użytkowana). Odległość Zalewa od stolicy kraju – Warszawy wynosi ok. 270 km.

Wiodącą funkcją gospodarki gminy jest rolnictwo rozwijające się na bazie gospodarstw indywidualnych. Wynika to z dotychczasowego charakteru zagospodarowania terenu opartego na uwarunkowaniach sprzyjających rozwojowi tej funkcji. (dane z Urzędu Miejskiego w Zalewie).

Gęstość zaludnienia gminy wynosi 30 osób/1 km² i jest o ponad połowę mniejsza od średniej w województwie. Saldo migracji zarówno w odniesieniu do miasta, jak i gminy Zalewo charakteryzuje się w ostatnim okresie wartościami ujemnymi.

Obszar gminy charakteryzuje się niezwykłą malowniczością, na którą składają się pagórki, zespoły wzgórz oraz jezior o urozmaiconej linii brzegowej.

Tabela 1. Struktura użytkowania powierzchni na terenie gminy.

Liczba podmiotów gospodarczych na terenie całej gminy – 269 (w tym 142 w Zalewie). Dane z rocznika statystycznego województwa warmińsko-mazurskiego za rok 2002.

Na terenie gminy jest niewiele zakładów wytwórczych i usługowych. W szczególności występują: “Lech Drób” – ubojnia drobiu w Zalewie, “Dam-Rob” – zakład budowlano-produkcyjny branży metalowej w Zalewie, Zakład Usług Masarskich Sławomir Rudaś, “Dolux-M” Boreczno – zakład stolarski produkcji mebli i płyt meblowych, Zakład stolarski Małetka Mirosław, PPU Polirol – zakład produkcji elementów z tworzyw sztucznych, zakład garbarski w Zalewie (produkcja z wyprawionych skór), Gminna Spółdzielnia, Przedsiębiorstwo Usług Komunalnych oraz Mieszalnia Pasz w Zalewie. Ponadto występują fermy tzw. wielkotowarowe: Międzychód - krowy i indyki, Wieprz i Rudnia – drób.

W gminie Zalewo rolnictwo stanowi ważną gałąź gospodarki. Powierzchnia gruntów rolnych stanowi ok. 55 % powierzchni całkowitej. Liczba gospodarstw rolnych o powierzchni powyżej 1 ha w gminie – 495, przeważająca większość są to gospodarstwa małej wielkości (od 1-5 ha – 381). Występują też gospodarstwa duże (15-100 ha – 160 szt.). Łączna powierzchnia gruntów użytkowanych przez gospodarstwa rolne (495) wynosi 11904 ha. Średnia powierzchnia gospodarstwa wynosi ok. 24 ha co daje wielkość większą niż analogiczna dla całego kraju (ok. 7 ha).

Powierzchnia zasiewów w 2002 r. – 5665 ha, powierzchnia głównych ziemiopłodów: zboża – 4421 ha, rośliny pastewne – 389 ha, ziemniaki – 226 ha, przemysłowe – 577 ha, pozostałe – 52 ha.

Obsada zwierząt gospodarskich w sztukach dużych na 100 ha użytków rolnych w gminie wynosi średnio 37 szt..

Większość gospodarstw prowadzi produkcję wielokierunkową bez wyraźnie określonej specjalizacji. W strukturze zasiewów przeważa uprawa zbóż a w szczególności uprawa pszenicy, co jest uwarunkowane m. in. wysoką jakością gleb.

Powyższe dane przedstawiono na podstawie danych ze spisu powszechnego z 2002 r.

Ze względu na występowanie terenów leśnych w gminie leśnictwo jest, kolejną po rolnictwie ważną gałęzią gospodarki gminy, chociaż lesistość gminy jest o kilka procent niższa niż średnia dla województwa.

Gmina posiada tereny sprzyjające rozwojowi turystyki (jeziora, lasy), które w szczególności występują na południowej i centralnej części gminy. Turystyka ma szanse rozwijać się w rejonach występowania takich jezior jak Jeziorak, Płaskie, Ewingi, Jaśkowskie i Gil Wielki.

Na terenie gminy sieć bazy noclegowej dla wypoczynku występuje w szczególności wzdłuż jeziora Jeziorak. Są to kwatery agroturystyczne, pokoje letnie, zajazdy, gościńce (z łączną liczbą miejsc noclegowych całorocznych - 110, sezonowych – 93), obozowiska i pola biwakowe.

Gmina Zalewo leży na Pojezierzu Iławskim, częściowo w obrębie Parku Krajobrazowego Pojezierza Iławskiego. Ważnym elementem krajobrazu Gminy Zalewo są wody powierzchniowe, a w szczególności jeziora. Jeziora zajmują 14 % powierzchni gminy. Pierwotnie po ustąpieniu lądolodu, jezior było znacznie więcej, lecz w wyniku spłycenia i zarastania część z nich znikła. Obecnie na terenie gminy znajduje się 17 jezior, w tym część jeziora Jeziorak. Jezioro to, szóste co do wielkości w jezioro w kraju (3460 ha) jest jednocześnie najdłuższym jeziorem w kraju. Jezioro ma bardzo urozmaiconą linię brzegową. Na akwenie tym znajduje się 16 różnej wielkości wysp oraz liczne zatoki i półwyspy. Do największych należą: Ostrów Wielka, zwana także Wielką Żuławą, Bukowiec (wyspa połączona z lądem za pomocą sztuczne usypanej grobli – wyspa zamieszkana), Czaplak (teren prawnie chroniony jako użytek ekologiczny) i Łąkowa. Jezioro Jeziorak łączy się na terenie gminy zatoką Kraga z jeziorem Dauby (62,5 ha) i dalej Kanałem Iławskim ze szlakiem wodnym Kanału Ostródzko-Elbląskiego. Na terenie miasta Zalewa występuje jezioro Ewingi mające połączenie z Jeziorakiem.

Warunki hydrogeologiczne gminy są określane jako na ogół korzystne. Większość ujęć wodnych czerpie wodę z głębokości ok. 40 m i poniżej (nawet do 110 m). Brak jest regularności jeśli chodzi o występowanie ujęć o określonej głębokości w określonych miejscach terenu gminy. Świadczy to o znacznym zróżnicowaniu warstw podziemnych.

W konstruowaniu niniejszego programu kierowano się założeniami dokumentów szczebla centralnego czyli takimi jak: “II Polityka Ekologiczna Państwa”, “Program wykonawczy do II Polityki Ekologicznej Państwa” i “Polityka Ekologiczna Państwa na lata 2003-2006, z uwzględnieniem perspektywy na lata 2007-2010”.

II Polityka Ekologiczna Państwa określa cele krótko- (do 2002 r.) i średniookresowe (do 2010 r.) o charakterze ogólnym, takie jak: istotna poprawa stanu środowiska oraz praktyczne wdrożenie przepisów i standardów ekologicznych Unii Europejskiej, umów i konwencji międzynarodowych, a także wzmocnienie instytucjonalne, umożliwiające realizację strategii zrównoważonego rozwoju kraju. Ponadto II Polityka określa cele długookresowe, wiążące się z perspektywiczną wizją zrównoważonego rozwoju społeczno-gospodarczego.

Program wykonawczy do II Polityki Ekologicznej Państwa jest dokumentem operacyjnym i precyzuje sposoby osiągania celów polityki ekologicznej w formie zadań inwestycyjnych i pozainwestycyjnych (działań w sferze prawa, programowania, instrumentów ekonomicznych, planowania przestrzennego, kontroli i innych).

Polityka Ekologiczna Państwa na lata 2003-2006 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2007-2010 zawiera średniookresowe cele do 2010 r. oraz priorytetowe działania do wykonania w latach 2003-2006, pogrupowane w pięciu rozdziałach:

- dalsza poprawa jakości środowiska i bezpieczeństwa ekologicznego,

Ponadto zawiera ocenę realizacji polityki ekologicznej i nakłady finansowe.

Jednakże w niniejszym opracowaniu w szczególności uwzględniono dostępne dokumenty szczebla wojewódzkiego z “Programem ochrony środowiska województwa warmińsko-mazurskiego na lata 2003-2006 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2007-2010” oraz szczebla powiatowego czyli “Program ochrony środowiska powiatu iławskiego na lata 2004-2011”.

“Program ochrony środowiska województwa warmińsko-mazurskiego na lata 2003-2006 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2007-2010” jako wytyczne dla sporządzenia programu ochrony środowiska powiatu iławskiego przedstawiono jako zadania koordynowane:

W dziale I : “Ochrona i racjonalne wykorzystanie zasobów przyrodniczych” w celach 1.1. -1.4. przewidziano:

- rozważenie objęcia ochroną 6 użytków ekologicznych,

- opracowanie planu ochrony dla rezerwatu Jezioro Jasne (gm. Iława),

- utworzenie sieci NATURA 2000 (specjalne Obszary Ochrony zgodnie z Dyrektywą Siedliskową i Obszary Specjalnej Ochrony zgodnie z Dyrektywą Ptasią).

W dziale II : Poprawa jakości środowiska w celu 2.1. Dobry stan wód przewidziano:

- ustanowienie obszaru ochrony zbiornika wód podziemnych GZWP 210 Iława.

W dziale I : “Ochrona i racjonalne wykorzystanie zasobów przyrodniczych”

- ochrona różnorodności biologicznej i krajobrazowej gminy: rozpoznanie przyrodnicze wskazanych do objęcia ochroną obszarów wraz z odnośnym działaniem na rzecz ich zachowania,

- racjonalne użytkowanie zasobów naturalnych: optymalizacja użytkowania terenów poprzemysłowych, ochrona gruntów ornych w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego (gleby), rekultywacja wyrobisk (kopaliny),

W dziale II : “Poprawa jakości środowiska”.

- budowa i rozbudowa wodociągu wiejskiego, budowa nowej oczyszczalni ścieków w Półwsi, zakończenie skanalizowania Zalewa i kanalizacja m. Półwieś, skanalizowanie m. Girgajny, Barty, Kupin i Gajdy, budowa kanalizacji deszczowej (wody), opracowanie “projektu planu zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe”, termomoizolacja i modernizacja kotłowni budynków administrowanych przez gminę (powietrze). Z prowadzenia inwestycji polegającej na budowie kanalizacji w Gajdach i kanalizacji deszczowej w latach 2004-2007 Gmina Zalewo wycofała się.

W dziale III : “Edukacja ekologiczna”

- opracowanie programu edukacji ekologicznej dla gminy.

Jako dokumenty wspomagające szczebla wojewódzkiego wykorzystano:

Środowisko przyrodnicze składa się z elementów przyrody ożywionej i nieożywionej, które są ze sobą powiązane i zależne od siebie.

Krajobraz jest złożonym systemem tworzonym przez elementy przyrodnicze i kulturowe, materialne i niematerialne, podlegającym ciągłym przemianom. Krajobraz i przyroda są to pojęcia ściśle ze sobą powiązane i od siebie zależne, opisujące w sposób odmienny tą samą przestrzeń. Ustawa o ochronie przyrody z dnia 16 kwietnia 2004 r. (Dz. U. Nr 92, poz. 880) ustala, że przez walory krajobrazowe rozumie się wartości ekologiczne, estetyczne i kulturowe terenu oraz związanych z nim elementów przyrodniczych, ukształtowanych przez siły przyrody lub w wyniku działalności człowieka. Obszary najcenniejsze obejmowane są różnego rodzaju formami ochrony na podstawie ustawy o ochronie przyrody czy też na podstawie ustawy o ochronie dóbr kultury.

Uwarunkowania nadrzędne formułujące kierunki działań w zakresie krajobrazu i przyrody pochodzą z dokumentów rządowych, a także aktów prawa powszechnego. Coraz częściej uwzględniane są także dyrektywy UE, jak chociażby te które są podstawą do tworzenia sieci Natura 2000.

Na terenie gminy Zalewo nie występuje park narodowy, rezerwat przyrody czy też zespół przyrodniczo-krajobrazowy. Występują natomiast:

- Park Krajobrazowy Pojezierza Iławskiego – dominacja intensywnej ochrony zasobów przyrodniczych i kulturowych w powiązaniu z agroturystyką, turystyką krajoznawczą wodną,

- Obszar chronionego krajobrazu, obejmuje część wschodnią i północną gminy,

- Użytek ekologiczny “Czaplak”,

- Korytarze ekologiczne i szlaki przemieszczania się zwierząt, na których obowiązuje szczególna ochrona roślinności oraz zakaz realizacji nowej zabudowy, wszelkich obiektów uniemożliwiających przemieszczanie się zwierząt i funkcjonowania korytarzy ekologicznych, a także poszerzanie światła mostów i przepustów w trakcie modernizacji,

- na terenie gminy uznano pomnikami przyrody – 43 pojedyncze drzewa, 4 grup drzew i 4 aleje.

- część gminy znajduje się nad Głównym Zbiornikiem Wody Podziemnej nr 210,

- lasy ochronne jako lasy wodochronne, ostoje zwierząt chronionych, glebochronne, drzewostany nasienne oraz powierzchnie badawcze i doświadczalne.

Do objęcia ochroną proponuje się zgodnie ze “Studium uwarunkowań i kierunków ...” jako rezerwaty przyrody “Czaplak” i “Witoszewskie Grądy”, jako użytki ekologiczne: “Bądki”, “Bednarzówka”, “Staw k. Rucewa”’ “Jezioro Jerzwałd”’ “Las Bajdy”’ “Las Barty”’ “Staw k/ Wieprza”, “Zalewo II”’ oraz 2 inne fragmenty miasta, jako zespół przyrodniczo-krajobrazowy “Jaśkowo” rejony wokół jezior Jaśkowskie, Młynek, Dauby, Piekło i Kocioł.

Lokalizacja terenów i obiektów chronionych jest zawarta na mapie do “Studium uwarunkowań i kierunków Zagospodarowania Przestrzennego miasta i gminy Zalewo”

Na terenie gminy do włączenia w europejską sieć obszarów chronionych NATURA 2000 przewidywany jest Park Krajobrazowy Pojezierza Iławskiego.

Teren gminy Zalewo cechuje umiarkowanie wysokie bogactwo różnorodności biologicznej i krajobrazowej. O bogactwie przyrodniczo-krajobrazowym gminy świadczy fakt objęcia znacznych terenów ochroną na mocy ustawy o ochronie przyrody. Ponadto należy podkreślić występowanie niezbyt znacznego zróżnicowania form ochronnych (brak parku narodowego czy też rezerwatu przyrody). Zagrożeniem dla różnorodności przyrodniczej i krajobrazowej wydaje się być wysoki poziom zmian na terenach bardzo atrakcyjnych dla turystyki i rekreacji w rejonie miejscowości: Urowo, Murawki, Duba i Wieprz.

Celem podstawowym funkcjonowania obszarów chronionych jest stworzenie realnych możliwości zabezpieczenia najbardziej wartościowych pod względem różnorodności biologicznej obszarów. Do priorytetowych zadań na obszarach cennych przyrodniczo z punktu widzenia gminy należy zaliczyć:

- wdrożenie skutecznych narzędzi (w szczególności planistycznych) dla ochrony różnorodności,

- promowanie i tworzenie gminnych i ponadgminnych dodatkowych obszarów chronionych,

- wspieranie rolnictwa ekologicznego jako formy gospodarowania nie naruszającej równowagi przyrodniczej.

Ważnym działaniem na przyszłość powinno być zachowanie walorów krajobrazowych na terenie miejscowości bardzo atrakcyjnych dla turystyki i rekreacji.

Gmina Zalewo należy do działu północnego pomorskiego jednostki geobotanicznej. Szata roślinna gminy podobnie jak szata roślinna województwa należy do najbardziej interesującej na terenach nizinnych. Wpływ na to może mieć między innymi urozmaicona rzeźba terenu, wpływ północnego klimatu oraz stosunkowo niewielkie przekształcenia ekosystemów. Gmina położona jest na obszarze występowania zbiorowisk roślinnych o subatlantyckim zasięgu. Występują tu także gatunki borealne czyli północne, ale nieco w mniejszej ilości niż na obszarze północno-wschodniej części województwa. Szczególnie bogata szata roślinna występuje na obszarze Parku Krajobrazowego Pojezierza Iławskiego. Na terenie gminy występują siedliska grądów ale też lasów liściastych z przewagą dęba typu atlantyckiego oraz kontynentalnych borów sosnowych.

Na terenie miasta i gminy Zalewo nie ma zieleni urządzonej typu park miejski lub wiejski.

Zagrożenia dla szaty roślinnej gminy są podobne jak ma się to w przypadku szaty roślinnej województwa. Do niekorzystnych zmian szaty roślinnej mogą doprowadzić w szczególności następujące działania człowieka:

• przeznaczanie terenów pod zabudowę i na cele rekreacji,

• zaniechanie kośnego użytkowania łąk,

• eutrofizacja wód (jezior i cieków).

Szata roślinna gminy podobnie jak szata roślinna województwa należy do bardzo interesującej jak na tereny nizinne. Gmina położona jest na obszarze występowania gatunków roślin o subatlantyckim i borealnym zasięgu.

Zagrożeniem dla szaty roślinnej gminy są naturalne procesy ale i działalność człowieka, szczególnie rekreacyjna ekspansja na tereny o dużych walorach przyrodniczych.

Na terenie gminy występują ostoje takich zwierząt jak jeleń, sarna, dzik, lis, bóbr, borsuk i wydra. Ponadto można spotkać rybołowy, orły bieliki, kanie, czarne bociany i żurawie. Głównym miejscem występowania tych zwierząt są lasy i jeziora w obrębie Parku Krajobrazowego Pojezierza Iławskiego.

Gmina jest miejscem występowania stałego lub okresowego różnego rodzaju zwierząt i ptactwa. Szczególnym miejscem pod tym względem jest teren parku krajobrazowego.

Tereny występowania ptactwa lub zwierząt są objęte formami ochrony klasycznymi dla tego typu miejsc. Wskazane jest zachowanie wymogów stawianych dla tego typu terenów.

Teren gminy charakteryzuje się niską lesistością. Lasy zajmują 5062 ha, co wynosi około 19,9 % powierzchni gminy. Jest to wartość mniejsza niż średnia dla województwa warmińsko-mazurskiego: 29,9 %. (dane na podstawie opracowania Urzędu Statystycznego w Olsztynie: “Województwo warmińsko-mazurskie”). Zasadnicza część lasów stanowi własność Lasów Państwowych, tylko 242 ha lasów stanowią lasy prywatne. Lasy obejmują m.in. tereny położone bezpośrednio przy jeziorach, zajmują też znaczną część południowo-zachodnich terenów gminy.

Lasy będące w zasobach Lasów Państwowych na terenie gminy są zarządzane przez kilka Nadleśnictw Dobrocin, Miłomłyn, Susz i Iława.

Część lasów pełni rolę lasów ochronnych (wodochronnych i glebochronnych). Na tych terenach niewskazana jest lokalizacja obiektów połączona z wyrębem lasów.

Na terenie miasta i gminy Zalewo występuje 2735 ha gruntów nadających się do zalesienia (klas V i niższych).

W prawie Unii Europejskiej dotychczas nie ma przyjętej wspólnej polityki leśnej normującej cele i zasoby prowadzenia gospodarki leśnej jednolicie we wszystkich krajach członkowskich. W prawodawstwie polskim zasady ochrony lasów określa ustawa z dnia 28 września 1991 r. o lasach (jednolity tekst Dz. U. Nr 56 , poz. 679 z 2000 r.).

Zagrożeniem dla lasów w gminie mogą być pożary lasów, huragany (które niedawno nawiedziły np. Puszczę Piską), szkodnictwo leśne oraz chaotyczna zabudowa enklaw i pólenklaw na gruntach nie będących własnością Lasów Państwowych i gminy. Ponadto zagrożeniem są owady ( przyczyna zagnieżdżania się których mogą być niewłaściwie prowadzone zalesiania, np. terenów rolnych). W celu minimalizowania skutków zagrożeń dla lasów Lasy Państwowe podejmują i powinny nadal podejmować działania w kierunku monitorowania zagrożeń pożarowych oraz podejmować zabiegi ochronne przeciw owadom ( szkodnikom).

Według danych z monitoringu biologicznego i technicznego stan lasów na terenie województwa pod względem zdrowotnym i sanitarnym jest lepszy niż przeciętny w kraju.

Gospodarka leśna powinna być prowadzona w oparciu o plany urządzeniowe poszczególnych nadleśnictw, z uwzględnieniem obszarów lasów ochronnych i krajobrazowych. W celu ochrony obszarów leśnych należy unikać, w miarę możliwości prowadzenia przez te tereny napowietrznych linii energetycznych. Zwiększenie lesistości obszarów gminy należy osiągać poprzez zalesianie enklaw i półenklaw leśnych celem wyrównania granicy polno-leśnej, zalesianie gruntów zbędnych dla rolnictwa, szczególnie na obrzeżach jezior z wykorzystaniem wiedzy i doświadczeń służby leśnej.

Lesistość w gminie jest poniżej średniej województwa. Zadawalający jest stan zdrowotny i sanitarny lasów. Dalsze działania w zakresie zwiększania lesistości powinny być spójne z wojewódzkim programem zwiększania lesistości na lata 2001-2010, zawierającym wskaźniki na poszczególne lata dla powiatu iławskiego z uwzględnieniem kwestii zalesiania terenów rolnych.

W celu minimalizowania skutków zagrożeń dla lasów Lasy Państwowe podejmują i powinny nadal podejmować działania w kierunku monitorowania zagrożeń pożarowych oraz podejmować zabiegi ochronne przeciw owadom (szkodnikom).

Jakość powietrza na terenie województwa jest badana w ramach badań monitoringowych, które są realizowane przez Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Olsztynie w miastach liczących powyżej 20 tys. mieszkańców. Powyższe badania są uzupełniane o badania prowadzone w ramach tzw. monitoringu zdrowia (Olsztyn, Elbląg) i na terenach pozamiejskich oraz na terenach leśnych (kilka miejsc). Wyniki badań porównywane są do wartości dopuszczalnych określonych w aktach prawnych.

Z danych WIOŚ dla dużych miast województwa (powyżej 20 tys. mieszkańców) wynika, że stężenia substancji zanieczyszczających (tlenki siarki, azotu i pyłu) są dużo niższe niż wartości dopuszczalne. Przez dywagację można stwierdzić, że w mniejszych miastach i na terenach wiejskich sytuacja jest jeszcze lepsza, co dotyczy także gminy Zalewo. Potwierdzają to badania zanieczyszczeń powietrza na terenach pozamiejskich (Stacja Kontrolna w Diablej Górze w Puszczy Boreckiej) czy też na terenach leśnych (miejscem badań najbliżej położonym od Zalewa jest Nadleśnictwo Dobrocin). Wskaźniki w obu przypadkach bardzo zbliżone i o wiele niższe niż dla ww. miast powyżej 20 tys. mieszkańców.

Dane dotyczące zanieczyszczeń wprowadzanych do powietrza z zakładów produkcyjnych z terenu województwa z podziałem na powiaty (powiat jest w zasadzie najmniejszą jednostką administracyjną dla której określa się takie dane) pochodzą z informacji przekazywanych do Urzędu Statystycznego. Wielkości poniżej przedstawione nie obejmują emisji tzw. niskiej (indywidualne urządzenia grzewcze w gospodarstwach domowych i małych zakładach) oraz emisji komunikacyjnej.

Analizę przedstawiono na podstawie danych zawartych w diagnozie Programu Wojewódzkiego Ochrony Środowiska.

Tabela 2. Dane z Raportu o stanie środowiska województwa warmińsko-mazurskiego za 2001 r. (w Mg/rok) – na podstawie danych Urzędu Statystycznego w Olsztynie.

Emisja na terenie powiatu za wyjątkiem pyłu jest na niskim poziomie. Prawdopodobną przyczyną wyższych ww. wskaźników jest emisja z kotłowni spalających drewno w zakładach zlokalizowanych na terenie powiatu.

Stopień zanieczyszczenia powietrza na terenie gminy Zalewo podobnie jak jest to w skali województwa nie stanowi zagrożenia. Okresowo i lokalnie mogą występować jednak sytuacje zwiększonego stężenia substancji zanieczyszczających. W sezonie grzewczym mogą się nasilać emisje z tzw. “niskich” źródeł sektora bytowego powstałe na skutek spalania paliw różnej jakości (nierzadko spalania odpadów). Swój udział we wpływ na jakość powietrza może mieć zwłaszcza w okresie letnim emisja ze środków transportu poruszających się drogami.

Na incydentalne zwiększenie stężeń substancji zanieczyszczających narażone mogą być zwarte tereny mieszkaniowe, przez które przebiegają ulice z nasilonym ruchem samochodowym oraz te, które zaopatrywane są w ciepło z domowych palenisk.

Stężenia substancji zanieczyszczających (tlenki siarki, azotu i pyłu) są dużo niższe niż wartości dopuszczalne przy badaniach wykonywanych dla dużych miast województwa (powyżej 20 tys. mieszkańców). Stąd można wyciągnąć wniosek, że na terenie gminy Zalewo (tu nie robi się bezpośrednich badań) sytuacja jest jeszcze lepsza. Potwierdzają to badania zanieczyszczeń powietrza na terenach pozamiejskich i leśnych, w przypadku których stężenia są o wiele niższe, niż dla terenów ww. dużych w skali województwa miast.

Gleba w środowisku przyrodniczym spełnia bardzo ważną rolę. Jej właściwości, odporność na zagrożenia oraz dokonujące się przemiany kształtują jakość tego środowiska. Gleba pełni również bardzo ważną rolę w rolnictwie, dostarczając odpowiednią ilość surowców roślinnych potrzebnych do produkcji żywności. Ze względu na walory przyrodnicze terenu gminy oraz wiodącą funkcję rolnictwa bardzo ważne jest racjonalne gospodarowanie zasobami glebowymi.

Na obszarze gminy Zalewo dominują gleby klas III (5452 ha) i IV (5774 ha), a więc nie najgorszej jakości.

Wskaźnik rolniczej przydatności gleby dla gminy Zalewo wynosi 57,5 pkt. przy średniej województwa 50,1 pkt. Waloryzacja rolniczej przestrzeni produkcyjnej (uwzględniającej wartość i współdziałanie gleby, agroklimatu, rzeźby terenu i stosunków wodnych) dla gminy mieści się w przedziale 70-75 punktów przy średnim wskaźniku dla kraju i województwa ok. 65 punktów. Ogólnie rzecz ujmując jakość gleb pod względem przydatności dla rolnictwa należy ocenić jako dobrą powyżej średniej dla województwa.

Gmina Zalewo położona jest w strefie średniej zagrożenia erozją. Jednakże na terenach zagrożonych występują lasy ograniczające możliwość działań erozyjnych.

Znaczna część terenów rolniczych gminy jest zmeliorowana.

Badania gleb wykonywane są przez Stację Chemiczno-Rolniczą w Olsztynie w określonych miejscach użytków rolnych na terenie województwa. W trakcie badań określane są odczyn gleby oraz zawartość przyswajalnych form fosforu, potasu i magnezu. Według badań z 2001 r. wskaźnik pH w glebach gminy Zalewo (odniesionych do całego powiatu) określał udział gleb kwaśnych i bardzo kwaśnych na poziomie 41-60 % i był w granicach jak dla większej części województwa. Potrzebę wapnowania w stopniu koniecznym i potrzebnym określono dla powiatu jako 53 % czyli dosyć wysokim w skali województwa (dla województwa 51 %) i ta kwestia nie może pozostać bez reakcji. Natomiast procent gleb o niskiej i bardzo niskiej zawartości przyswajalnych form fosforu i potasu był na poziomie 21-40 %, dla magnezu 21-40 % i kształtował się na poziomie średniej dla województwa (fosfor, magnez) lub powyżej średniej o jeden rząd ustalonych progów (potas). Powyższe świadczy o przydatności gleb dla rolnictwa z potrzebą drobnej ingerencji w szczególnych przypadkach.

Ponadto prowadzone są badania chemizmu gleb ornych w ramach Państwowego Monitoringu Środowiska, na terenie województwa w 11 punktach. Punktem najbliżej położonym od Zalewa jest punkt zlokalizowany w m. Międzychód w gminie Zalewo. Otrzymane wyniki badań zawartości metali ciężkich (łącznie kadm, miedź, nikiel, ołów oraz cynk) dla wszystkich badanych punktów województwa wykazują naturalną zawartość metali ciężkich – stopień 0 (gleby nie zanieczyszczone). Natomiast zawartość siarki siarczanowej odpowiadała w przypadku ww. punktu - I stopniowi zanieczyszczenia (zwartość niska, naturalna) najniższemu z wykazanych na terenie województwa. Ponadto prowadzone były badania zawartości silnie rakotwórczych substancji – wielopierścieniowych węglowodorów aromatycznych (WWA), których zawartość w przypadku reprezentatywnego dla gminy punktu stwierdzono - 0 (naturalną).

Najważniejszym zagrożeniem gleb jest ich degradacja (zmniejszenie produktywności czy też wyłączenie z produkcji). Ocenia się, że skala zagrożenia degradacją gleb w województwie jest niższa niż w niektórych innych regionach kraju. Jednakże zagrożenie takie istnieje i może ono pochodzić od: zmiany własności chemicznych gleb, zakwaszenia, niewłaściwego użytkowania gruntów podatnych na erozje czy tez zabiegi melioracyjne, a zwłaszcza osuszanie torfowisk.

Gmina Zalewo położona jest w strefie średniej zagrożenia erozją jednakże na tych terenach występują lasy ograniczające możliwość działań erozyjnych.

Struktura użytkowania gruntów w gminie przedstawia się następująco: grunty rolne ok. 55 %, lasy i grunty leśne ok. 20 %, grunty pozostałe 25 %.

Wskaźniki jakości i przydatności gleb stanowią o wskaźnikach nieco powyżej średniej wojewódzkiej w tym zakresie.

Wyniki badań zawartości metali ciężkich, siarki siarczanowej i WWA w glebach dla punktu położonego na terenie gminy (Międzychód) stwierdzają ich naturalną zawartość.

Relatywnie duża ilość gruntów (53 % w skali powiatu) wymaga wapnowania.

Kwestie zagrożenia erozyjnego oraz melioracji terenów wymagają indywidualnego podejścia do tejże kwestii bez określania bliżej tych zasad w niniejszym opracowaniu.

Kopaliny na terenie województwa występują głównie w przypowierzchniowej warstwie osadów czwartorzędowych. Teren gminy Zalewo nie należy do mocno zasobnych w złoża kopalin, pewne kopaliny jednak tu występują.

Na terenie gminy występują następujące udokumentowane złoża kopalin:

1. w m. Półwieś, piaski o zasobach bilansowych łącznie 377 tys. Mg, złoże eksploatowane przez prywatnego przedsiębiorcę,

2. w m. Gajdy, piaski ze żwirem o zasobach 73 tys Mg., położone w rejonie dotychczasowego składowiska odpadów.

Innych zasobów ww. kopalin oraz innych kopalin na terenie gminy nie udokumentowano w ilości użytkowej, chociaż “Studium uwarunkowań ...” zakłada możliwość wyznaczenia terenów eksploatacji piasków i żwiru w innych miejscach niż wykazano powyżej. Miejsca te mogą być zlokalizowane poza obszarami objętymi ochroną. Na terenie gminy nie ma możliwości eksploatacji innych kopalin poza piaskiem i żwirem, ze względu na wymogi ochrony środowiska i wielkość zasobów.

Eksploatacja odkrywkowa kopalin pospolitych powoduje trwałe przekształcenia powierzchni ziemi, co wiąże się ze zmianami w krajobrazie i degradacja okrywy glebowej. W przypadku gminy Zalewo to ostanie zagrożenie może występować w ograniczonym zakresie w przypadku eksploatacji złoża piasku i żwiru. Eksploatacja złoża musi odbywać się po uzyskaniu stosownych zezwoleń, a po zakończeniu eksploatacji (lub w trakcie) należy prowadzić rekultywację terenów zmienionych.

Kopaliny udokumentowane występujące na terenie gminy to: kruszywo naturalne – piasek i żwir występujące praktycznie w 2 miejscach.

Eksploatacja kopalin powoduje zmiany w krajobrazie i miejscową degradację gleby. Po zakończeniu eksploatacji należy przeprowadzić rekultywację terenu eksploatacji kopalin. Eksploatacja złóż wymaga posiadania stosownych zezwoleń.

Powierzchnia gruntów zdegradowanych przez eksploatację złóż wymaga ustalenia.

Wody powierzchniowe są ważnym elementem różnorodności krajobrazowej terenu, decydują o funkcjonowaniu i bogactwie ekosystemów, mają znaczenie społeczne i zdrowotne. Wody powierzchniowe na terenie gminy zajmują około 14,2% powierzchni gminy (przy średniej dla województwa 5,73 %). Największym z jezior jest pozostające w części na terenie gminy jezioro Jeziorak o powierzchni 3219,4 hg i głębokości dochodzącej do 12 m. Kolejnymi pod względem wielkości są jeziora: Płaskie (620,4) i Ewingi (490,4). Ponadto są jeszcze inne jeziora, takie jak: Rucewo Wielkie i Małe, Dauby, Jaśkowskie, Kocioł i inne.

Na terenie gminy występują: użytki naturalne (jeziora, oczka wodne, rzeczka Zalewka i inne niewielkie cieki wodne, mokradła śródpolne i tereny pojezierne) i sztuczne użytki wodne (kanały żeglowne i rowy melioracyjne). Do najważniejszego kanału żeglownego zalicza się Kanał Iławski jako odnoga Kanału Ostródzko-Elbląskiego. Występuje również staw rybny o pow. ok. 52 ha – w Girgajnach.

Jakość wód powierzchniowych na terenie gminy badana była przez WIOŚ.

Teren gminy jest pozbawiony dużych w skali województwa rzek. Stąd rzeczki na terenie gminy nie były badane w ramach monitoringu wód (rzek).

W roku 2000 WIOŚ w Olsztynie badał jakość wód jezior na terenie gminy:

- Jeziorak Duży – klasa czystości – III, taka klasa czystości utrzymuje się już od wielu lat, jezioro nie jest bezpośrednim odbiornikiem ścieków ze źródeł punktowych, a ścieki z Iławy odprowadzane są do rzeki Iławki poniżej Jezioraka, przyczyną zanieczyszczenia jeziora mogą być obiekty wypoczynkowe wokół akwenu nie zapewniające szczelności zagospodarowania ścieków.

- Płaskie – pow. 620,4 ha, głębokość maksymalna – 5,7 m – klasa czystości III, zbiornik nie przyjmuje zanieczyszczeń ze źródeł punktowych, jest jeszcze w niewielkim stopniu użytkowany rekreacyjnie, brak bliższej przyczyny niskiego stanu jakości wód,

- Ewingi – pow. 490,4 ha, głęb. 3,0, klasa czystości – NON (nie odpowiadająca normom), przyczyna takiego stanu rzeczy upatrywana jest w odprowadzaniu ścieków w przeszłości z zakładu garbarskiego oraz zanieczyszczeniami dostarczanymi ze zlewni.

Jeziora Płaskie i Ewingi są akwenami dosyć podatnymi na degradację (III kategoria).

Wody powierzchniowe gminy są nie zagrożone bezpośrednio punktowymi źródłami zanieczyszczeń. Niska jakość wód może być powodowana spływami powierzchniowymi z terenów rolniczych, zanieczyszczeniami wprowadzanymi w przeszłości (jez. Ewingi), zanieczyszczeniami wynikającymi z braku kanalizacji na terenach użytkowanych do zamieszkania lub rekreacji oraz zanieczyszczeniami wprowadzanymi przez opady atmosferyczne. Spływy powierzchniowe z terenów rolniczych występują w ograniczonym w stosunku do lat minionych zakresie z racji ograniczenia terenów rolniczych położonych w zasięgu spływów. Spowodowane jest to zmniejszeniem terenów uprawnych oraz przeznaczaniem terenów rolniczych na tereny rekreacyjne. Jednakże kwestia właściwego postępowania w gospodarstwach rolnych z wykorzystaniem i magazynowaniem gnojowicy i obornika (m. in. potrzeba budowy płyt gnojowych) wpływać może na stan środowiska wodnego. Kwestia skanalizowania terenu gminy wokół jezior wydaje się być zasadniczym rozwiązaniem ograniczania zanieczyszczeń wprowadzanych do wód powierzchniowych.

Udział wód powierzchniowych na terenie gminy rzędu 14,2 % powierzchni ogólnej jest wskaźnikiem dużo wyższym niż średnia województwa (5,73 %).

Jakość wód ( jezior badanych dotychczas) na terenie gminy jest na poziomie III klasy czystości, a w jednym przypadku nie odpowiada normom czyli pozostawia wiele do życzenia. Ze względu na powiązania jezior występujących na terenie gminy ich stan może być przyczyną zanieczyszczania na terenie gminy lub poza tym obszarem (Jeziorak i Płaskie). W tym względzie wymagane jest podejmowanie działań zmierzających do eliminacji zanieczyszczeń wprowadzanych do wód powierzchniowych na terenie wszystkich gmin przyległych do kompleksu jeziora Jeziorak.